راجمستریئے سرا نۆکێن چمشانکے- دومی بهر/ ناسر بلئیدئیی
راجی جێڑهئے سرا نۆکێن چمشانکے
2- اێرانئے راجی پجّار و اێرانا گئیر پارسێن راجانی بِستار
2:1- پێشگال
اێران چُنت- راجی ملکے و آییئے سرڈگاری هدّ و ابێلا لهتێن راج نندۆک اَنت چۆ که آزربایجانی تُرک، بلۆچ، ترکمن، کرد، ارب و پارس. چه اے راجان هر یکّێا وتی جندئے هاسێن راجی پجّار هست. بله هکومت و بالادستێن راج بزان پارسئے بُنجاه پسندێن سیاسی مردمانی نزّا اێرانا یکّێن راجی پجّارے هست.
سۆسائتیئے تۆکی ناسازگاری، لهتێن تاریکی کسّه که گێشتر وتگڑێن اَنت و افسانهئے درۆشما شاهنامها نزّ آرگ بوتگ‌اَنت، انچش هم دو تُرکێن هاندانئے مکابله بزان آزربایجانئے سپئوی ترک و آناتولیئے سنّی مهزبێن اُسمانی ترکانی مکابلها، په اشیا که اێرانا همدرۆشمێن سۆسائتیێئے لێکه پارسئے پجّار و شیهئیئے مهزبئے ردا برجاه کنگ ببیت مزنێن کردے بوتگ و اشیئے مکسد هکومتی بادشاهتئے دارگ و دێما برگ بوتگ.
اشانی پجّیا هما پێشامد اَنت که چه اێرانا ڈنّ و چه اێرانئے سیمسران دور بوتگ‌اَنت بزان یورُپا و هاس ایتالیایا فاشیستی نشنالیزمئے ردۆم، که اێرانئے انّوگێن جۆڑشتا اشان مزنێن کردے بوتگ بزان اشان مشترکێن مهزب، مشترکێن نسل، مشترکێن زبان و مشترکێن تاریکئے ردا پجّارے درۆشمێنتگ. فاشیستی نشنالیزمئے ادّیا بالاتری و انهساری اُگده اِنت.
پارس پسندێن راجدۆستیَ لۆٹیت اێرانی راجدۆستیئے پۆششا آ دگه راجی پجّاران پارسئے پجّارا هئوار بترّێنیت و یکّ بکنت. پارس نشنالیزما انچێن ڈُبّهے زرتگ که گۆن پارس دۆد و ربێدگئے رئواج دئیگا همدرۆشمێن سۆسائتیے بجۆڑێنیت که آ سۆسائتیا مردم پارسیا هبر بکننت و شیهئیئے مهزبا باورمند ببنت.
ته گڑا اێرانئے رئواج گپتگێن تسویر که چه رزا شاه پهلئویئے دئورها گۆن شیهئیئے مهزب و چه اسلاما پێسریگێن میراسئے هۆر کنگا اڈّ کنگ بوتگ تانسر سیاسیێن تسویرے. اے تسویر گوَشگا اِنت که «اێرانا پرواکێن هکومتے بوتگ و اے هکومتا په وتی سرزمینئے ودّێنگ و “اێرانئے شئوکت و پهرانی” پهازگا دائما دور و نزّیکّێن هند و دمگان جنگا بوتگ و اے سرزمینئے مردمان همپتّیا ارش آرۆک و ملک گرۆکانی دێما وتی زبان، مهزب، نسل و سرزمینئے یکّوییئے دێمپانی کرتگ.
اے سرزمینا وتی دامُنا بُرزشانێن انسانی تمدّن اڈّ کرتگ. انچێن تمدّن که گۆن دگه هر یک مزن تمدّنێا هم‌شان بوتگ و تنتنا چه آیان بُرزشان‌تر و دۆد و ربێدگئے هسابا انسانی دۆدئے برزترێن ٹُلّان سر بوتگ.
لهتێن ردۆم نگپتگێن و ائولسری دۆد و ربێدگ کنک‌نشینێن مردمانی نیاما هست که اشانی بُنزه اێرانئے پارسی زبان و دۆد و ربێدگ اِنت و گۆن وهدئے گوزگ و سۆسائتیئے دێمرئویا اے هم گۆن اێرانی (پارس) دۆد و ربێدگا که برزشان‌تر و بالادست انت هئوارَ بنت.»
اێرانئے اے تسویر تانسر بالادستی پسند و ودّگ پسند اِنت؛ اێرانئے بادشاهانی ودّگ پسندیا بهرے چه وتی جهانگُشاییا زانت و اشیا اێرانئے راجی پجّارئے باز ارزشێن بهرێئے هسابا چاریت.
اے چیزّ کاجارئے بادشاهیئے ملک گرۆکێن درملکی سیاستا، و پهلئوی و اێران اسلامی جمهوریئے پرگنگی بالادستی پسندیا پدّر بوتگ.
اێران اسلامی جمهوری ملکئے تها یک راج، یک زبان و یک مهزبێئے بالادستیئے سیاست و شۆنداتا رندگیریَ کنت و چه ملکا ڈنّ اشیا ابێد که بازێن ملکانی ته‌ملکی اموراتان دزمانگێجیَ کنت، ناپاداریَ جۆڑێنیت و مهزبی جنگ چستَ کنت، لۆٹیت که وتی هلالِ شیهیا بودّێنیت. پرگنگا اسلامی جمهوریئے جنگی کوپگانی هسابا اراکئے هشدِ شهبی و لبنانا هزبُلّاهئے پلّگ دو سهراێن نمونه اَنت که اێرانئے هکومتئے دزمانگێجیا دگه ملکانی ته‌ملکی اموراتانی تها پێشَ دارنت.
یکّێن راج، همدرۆشمێن دۆد و ربێدگ و یکّێن زبانئے هسابا اێرانئے تسویر، پارسئے راجی پجّارئے بنیاتا کوهن‌وتگڑێن (افسانه‌ای) تسویرے که ائولی جهانی جنگا رند گۆن راجی سرکارئے برجاه کنگا زاهر بوتگ و اێرانئے بُنجاهی هکومتانی لێکهی بُنیات اِنت.
اێرانئے بێران بوتگێن بادشاه مهمد رزا پهلئویا وتی یک ترانێا گوشتگ که اێران پارسئے بادشاهیئے ادامه اِنت و هرکس که اێرانا زندَ گوازێنیت، آ یک پارسے. اێرانئے بێران بوتگێن رهشۆن، آیتُلّاه همئینیا اێرانئے رجیمئے بدل بئیگا پد گوَشت: «اێرانئے سجّهێن مردم اسلامی امت انت.» گۆن اے مانا گنگا، بادشاهی و اسلامی سیستم دوێنان گئیر پارسێن راج په وتی راجی پجّارئے پهازگا مۆه نداتنت.
سئید مهمد هاتمی رند چه اشیا که رئییس جمهور گچێن کنگ بوت، گۆن لهتێن اُستاد و وانێنۆکان گوَشتی: “پارسی زبانئے دێمپانی، اێرانئے دێمپانیئے پئیما دینی، آشۆپی و دود و ربێدگی زمهے.”[۱]
اے تنک باتِن و فاشیستی سیاست و شۆنداتئے جۆڑێنگ، کاربُرّی و دێما برگا اێرانی پارسێن سرهئیال و پۆلکار گۆن وتی زۆراکێن هکومتا همتئوار اَنت. داکتر پێرۆز مجتهد زادها «بیستمی کرنئے گڈسرا اێرانی پجّار» نامێن سمینارێئے بنداتی ترانا گوَشت: «اێرانی پجّار، چنت پهناتێن پجّارے و لهتێن کارتێپانی (Factor) سرا چۆ که مشترکێن سرزمین، مشترکێن تاریک، مشترکێن زبان، مشترکێن دین و مشترکێن دۆد و ربیتان کاهم اِنت.[۲]
اے هئیال انّون اێرانئے سیاسی رم و یکّیانی پلاتفرمان گندگَ بیت و اشیئے بدلا که جهمنندیئے هسابا و سۆشل و راجی برابرێن یونیتانی هسابا ستم‌آماچێن راجانی هکّ و اۆبالان بمنّنت، سرزمینی یکّویی و آ دگه زبانانی سرا پارسی زبانئے بیرگێن مزیتئے سرا زۆر دئیگا اَنت. هر چنت اے رم وتا په انسانئے هکّ و اۆبالانی جهانی جارنامگ و آییئے پئیوستێن سندانی کاربُرّیا زمّهوارَ زاننت بله اێرانئے سیاسی سرڈگارا په گئیر پارسێن راجان هکّ و اۆبالانی کمّاکمّێن دئیگا لۆٹنت.
اێرانئے گێشترێن سیاسی مردم و سیاسی گل و رم هر پئیمێن یکّی و همکاریێئے تها اشیئے بدلا که آزادی، دمُکراسی و سۆشل آسراتئے سرا زۆر بدئینت، پارسی زبان و سرزمینی یکّوییئے سرا زۆرَ دئینت. املئے مئیدانا اے سیاسی لێکه گێشتر هما کلّیگ پسندێن سیاست، پاتراپ و بالادستی پسندیئے سیاستئے ادامه اِنت و تان انگتا نتوانتگی تپاکێن راجانی گل- انسانئے هکّ و اۆبالانی جهانی جارنامگئے ردا وتی دیسکُرسا آزاتی، دمُکراسی و کانونئے هکومتئے بنرد اێر بکنت؛ آ گۆن اے کارا پێش دارگا اَنت که دمُکراسی و کانونئے هاکمیا آ پئیما که باید اِنت اێرانئے بنجاه پسندانی نیاما مۆه نرستگ. اے هبر پێشَ دارنت که بیستمی کرنا دنیائے بلاهێن سیاسی بدلیان نتوانتگ پارس نشنالیستانی پگر و هئیالا رژنا بکنت تانکه اشیئے سئوبا اے هکیکتا بزاننت که په اێمنێن همزندیا مان اێرانا باید اِنت اێرانئے آ دگه راجانی دۆد و ربێدگی و زبانی نپ و سیتّانی نێمگا بچارنت.
اے هال و جاورا، اسلا آ اێرانی سۆسائتی و اێرانئے انّوگێن سیاسی سرڈگارئے مسترێن دژمن اَنت. هما پئیما که داکتر کاسملوا پێش چه وتی و وتی همراهانی شهادتا اسلامی جمهوریئے جهگیرانی نیادا گوَشتگ‌اَت: «اگن اے اڑ و جنجالان گیشّێنت مکنێن بانداتا په ملکا بلاهے بیت.»[3]
پرکَ نکنت اے سیاست گۆن کجام مولّ و مرادا دێما آرگ بوتگ بله اے سیاستئے تۆکی راسبندئے (منطق) ردا اشیئے آسر ته‌ملکی سیاستا زۆراکی، راجی کست و گِس جنگی اِنت و درملکی سیاستا ودّگ پسندی اِنت.
نه تهنا جرمنی و ایتالیائے تجربه، هما ملکانی تجربه که دێمرئوی کنگا اَنت و اێرانئے جندئے تجربه هم اے چیزّا پێشَ دارنت. اێرانا ڈنّ هاکمیتێن راجانی سرکوبی، شاهئے دئورها په رۆدراتکی بلۆچستانئے جهدانی سرکوب کنگا اێرانئے پئوجئے تچکێن دزمانگێجی، انچش هم گۆن اراکی سرکارا اسلامی جمهوریئے کمکّ کنگ پمێشکا که اراکی کردستان وتا گیشّێنت مکنت، په اے ادّیایا اے سجّهێن نمونه اَنت.
نون وهد آتکگ و سر بوتگ تانکه اێرانئے هاکم و پارس راجئے سرهئیال یا بنجاه پسندێن سرهئیال که گۆن رجیما همکاری کنگا اَنت یا که اپوزیشنا اَنت اے چیزّا سرپد ببنت که سرکوبیئے سیاست هدارکی تئوجیلے و بسّ، و اشیئے آسر په اێرانئے سرڈگارا مزنێن مسیبتے بیت. هما پئیما که بندئے تها جهدان پێش داشتگ سرکوب کنۆکێن تاگت یک راجێئے آزاتیئے لۆٹ و واهگئے دێما اۆشتاتَ نکننت.
نبشتانکئے اے بهرا اێرانئے راجی هاسێن شاکِسانی سرا تران کنگَ بیت که بنُجاه پسندێن هکومت و پارس راجئے نژاد پسندان مشترکێن نژاد، مشترکێن زبان و مشترکێن لبزانکئے ردا پێش کرتگاَنت. انچش هم گوَشگَ بیت که اے ردێن و ناراستێن تسویرے. اشیا بلّ که انّوگێن راجی- سۆشل جاورهالا اے پێش آیگئے آسر راجی تپاکی نه‌اِنت، بالادستێن راجئے (پارس) زبان و دۆد و ربێدگئے بالاتریئے سرا زۆر دئیگ و آ دگه راجانی اێر جنگئے آسر راجی کستَ بیت و اگن همے پئیما دێما برئوت گس جنگیا سرَ بیت.
1:1:2 – اێرانی پجّارا نژادئے ارزش
گوَستگێن کرنا گێشترێن پۆلکاران لهتێن ردێن آسرالانی ردا راجانی نژادا آیانی زبانی ریشّگ و هُنڈالئے ردا گیشّێننت. اے رهبندئے ردا هما راج که چه هند و یورُپی زبانانی یکّێا هبرَ کننت، گوَشنت که اشانی نژاد آریایی اِنت. بلّ ترے اے راج هندستانئے سرڈگاری هدّ و ابێلا ببیت یا اێرانئے یا که یورپ و امریکائے سرڈگاری هدّ و ابێلا. بله هچّ سرکارے اێرانئے پارس سرکارانی پئیما و جرمنیئے نازیستێن سرکارئے ڈئولا آریایی نژاد و اشیئے بالادستیئے سرا زۆر نداتگ و اشیئے سرا پهر نبستگ- اێرانئے گڈّی بادشاه مهمد رزا شاه پهلئویا وتارا “آریامهرئے” پنّام داتگ‌اَت.
راجدۆستی و نژاد دۆستیئے بُنیاتی پرک اش اِنت که یک راجدۆستێن مردمے دنیایا تاریکی پێشامدانی پرۆسهێئے هسابا چاریت؛ که آیانی آسر آییئے راجئے درشمێنگ بوتگ و نسیبئے ردا آییا آ راجئے تها چه ماتا پێدا بوتگ. اے مردم آ راجئے دۆد و ربێدگا دۆستَ داریت پمێشکا که اشیا آییئے شکسیت و انسانی، راجی و فردی پجّار درۆشمێنتگ. اے مردم په وتی شکسی پجّارئے پهازگ و وتی سۆسائتیئے پجّارئے پهازگا په آ راجئے دۆد و ربێدگئے ردۆم دئیگ و دێمبریا کۆشستا اِنت. بله نژاد پسند دنیایا ابدمانێن سپتانی هدّ و ابێلێئے هسابا چاریت و راجا نژادی و ربێدگی زَگری، نژادی و ربێدگی بالاتری و نژادی و ربێدگی بێدروریئے هسابا کچّ و کساسَ کنت. آییئے نزّا سیاه پۆستێن یک مردمے تان ابد سیاه پۆست اِنت و اشیئے زبان و دۆد و ربێدگا هچّ ارزشے ندنت.
رزا شاهی فاشیزم پارسئے برزشانی پسندێن راجدۆستیے اَت که جنگ و مڑئے رندا اَت. آ دگه راجانی راجی هکّ پادمالَ کرتنت و نژادی بالاتری و برزشانیئے بنیاتا کاهم اَت. اێرانئے اے تسویر تان انگتا پارسئے تهر تهرێن سیاسی رمب و مردمانی پگر و هئیالا هاکم اِنت و تنتنا په پارس راجئے بالاتریئے برجاه دارگا چه آییئے فاشیستی کششا چیزّے کمّ نبوتگ.
اێرانا نندۆکێن سئے راج بزان آزربایجانی ترک، ترکمن و ارب گئیر آریایی و گئیر پارس اَنت، ته گڑا آریایی نژادئے سرا زۆر دئیگ انچێن کارتێپے بوتَ نکنت که اێرانا و گئیر آریایی نژادان چۆ که ترک و سامیان یکّ و تپاک بکنت.
آزربایجانی و ترکمنئے نژاد ترک انت و اهوازی ارب سامی اَنت. دنیایا تان اے وهدی چش نبوتگ که پادارێن راجے مشترکێن نسلئے ردا اڈّ کنگ ببیت- په درور هما پئیما که گندێن یوگسلاویئے ملکا، یوگسلاویئے گلی و کامونیستی نزامئے پرشگا رند، «زرباری اسلاوانی یکّی» پرشت و هند و دمگان کسان وهدێن و دراجکشێن گس جنگی بوتنت.
2:1:2 – پارسی زبان و اێرانئے راجی پجّارئے سرا اشیئے کرد
اێرانا گۆن پهلئویئے هکومتئے بنداتا اێرانئے راجی ویژگیێئے هسابا پارسی زبانئے سرا زۆر دئیگا هاسێن ارزشے بوت. ائولی بر ات که اێرانئے تاریکا شیهئیئے مهزبئے کرّا ملکئے رسمی زبانئے هسابا پارسی زبانا مان اێرانئے سررهبندا هاسێن بستارے رست. چه اشیا کمُّک وهدا رند، سرهئیالانی پگر و هئیالا مهزبئے اهمیت و ارزش کمّ بوت و په اێرانئے راجی تسویرئے جۆڑێنگا، سجّهێن سیاسی رمبانی سرهئیالانی دۆد و ربێدگی کردا پارسی زبانا هاسێن ارزشے بوت- چه اشان لهتێنا اێرانا زبانی تهر تهریانَ نمنّت و اشانی ادّیا اش اِنت که “اێرانئے سجّهێن راجانی زبان پارسی اِنت.”[4]
واجه شاهرُک مسکوب وتی کتابا که نامی “اێرانی پجّار و پارسی زبان” اِنت، اربانی دۆد و ربێدگی ارشئے دێما و په اێرانی پجّارئے پرزۆر کنگا پارسی زبانئے اهمیت و ارزشئے سرا بهسَ کنت. آ وتی همپگرانی پئیما اے هکیکتا نگندیت که مرۆچان چه هزار سال پێشئے اربانی ارشا گنترێن و ترندترێن ارشے اێرانئے زلم‌آماچێن راجانی سرا چه پارسێن سرکارئے نێمگا و گۆن پارسی زبانئے کار بندگا بئیگا اِنت.
اے ارش هم پهلئوی و اسلامی جمهوریئے تالیمی سیاست و شۆنداتان په شرّی گندگَ بیت و هم پارسی زبانێن اێرانی سرهئیالانی نبشتانکانی تها. اشان اے هکیکتا هچّ پئیمێن ارزشے ندئینت که اێرانا دگه زبان و دۆد و ربێدگ هست که په آیانی مردمان هما کدّا دۆستناک اَنت و آیانی سرا پهرَ کننت. اشان په وتی کرد و کارئے تئوجیه کنگا گوَستگێن تاریکا دلیلئے هسابا پێشَ کننت و گوَشنت که تاریکئے ردا اربی زبانئے کرّا پارسی زبان پرگنگئے آلِم و هاکمانی نیاما مهزبی زبان و رهوتئے زبان بوتگ. آ نچارنت که چه زۆراکێن هکومتئے یکّێن و همدرۆشمێن تالیمی سیستما هپت دهکا گێش گوزگا اِنت بله چه نێما گێش اێرانئے نندۆک (گئیر پارسێن راج) وتی ماتی زبانا هبر کنگا اَنت. ته گڑا ابێد چه پارس شۆونیستانی فنتسیا، اێرانا نندۆکێن راجانی نیاما پارسی زبانا مشترکێن پجّار ئے واستا کردے نبوتگ.
هر چنت کاجارئے هکومتئے گڈّی سالان مادرنێن هسابا وانگ بنگێج بوت و تنینگه پارسی وانگئے زبان بوتگ، بله اێرانئے مردمانی گێشترێنی گئیر پارسێن ماتی زبانان هبرَ کننت. اێرانئے تالیمئے وزیر همید رزا هاجی باباییا سال 2009آ مان یک سمینارێا گوَشت که هما دربرۆک که اسکولئے وانگا بنگێجَ کننت، آیانی 70 درسدئے ماتی زبان پارسی نه‌اِنت و تان چنت سالا پارسیا پۆهَ نبنت. هر چنت آییئے مکسد اے لێکهئے پرزۆر کنگ اَت که تهر تهرێن پڑان پارسی زبانئے کارمرز کنگ گێشتر ببیت بله اے پێشَ داریت که پارسی زبانا وانگ و زانگئے زۆرانسری کنگ و پهلئوی و اسلامی جمهوریئے هکومتانی همدرۆشمیئے سیاست و شۆنداتا رند پارسی اێرانئے 30 درسدی اکلّیتێئے ماتی زبان اِنت.
گۆن اے هکیکتئے چارگا که پارسی زبانێن مردمانی مچّی مان اێرانا باز نه‌اِنت و پارسی زبان گۆن سرکوب کنۆکێن سرکارێئے پجّارا جُڑتگ و په گئیر پارسێن راجانی سرکوب کنگا ائوزارێئے هسابا کار کنگا انت تانکه آیانی هجّ بکنت که وانگ و زانگئے پڑا و تنتنا وتی رۆچ رۆزێنی گپّ و ترانان اے راج چه وتی ماتی زبانا دست بکشنت، اے زبان بزان پارسیَ نتوانت یکّیئے کارتێپێئے هسابا هما ملکئے مردمانی نیاما کار بکنت که آیان تهر تهرێن زبان هست. اێرانئے سیاسی بانداتا بنجاهی یا پدرالێن سرکارئے پجّارئے ائوزارێئے هسابا پارسی زبانئے کارمرز کنگا که سۆسائتیئے گێشترێنیئے هلاپا سۆسائتیئے یک بهرێا زبانی بالاتریے بدنت، چه شیهئیئے مهزبا گێشتر په ناتپاکیا کردَ بیت و هما کار که شیهئیئے مهزبا په اێرانئے سیاسی هدّ و سیمسرانی پرۆشگا نکرت بلکێن گۆن پارسیا اے پئیمێن پێش آیگ اے کارا بکنت. ته گڑا لازم اِنت که ملکئے بانداتئے پجّارئے بارئوا پارسی زبان اێرانئے سۆسائتیئے بهرێئے زبان زانگ ببیت و اێرانئے سجّهێن راجانی زبان، راجی و رسمی زبانانی هسابا مان آیانی هند و دمگان منّگ ببنت و اێرانئے وانگ و زانگئے سیستما ملکئے اهمێن زبانانی برابریئے امکان ببیت.
وهدے یک راجے رهوتی زبانئے هسابا یک زبانێا کارمرز بکنت، چه اشیا راجی پجّارئے مارشت باهندَ نکنت. په پارسی زبانێن مردمان پارسی زبان آیانی مشترکێن راجی پجّارئے یک پهناتے، بله گئیر پارسێن مردمان دورێن و نزّیکێن زمانگان پارسی زبان په رابته و رهوتگیریا کارمرز کرتگ. پێسر چه اشیا که مان یورپا راجی زبانان نبیسگ بندات ببیت لاتینی زبانا هم انچێن کردے بوتگ. رۆدراتکی آسیائے راجانی رهوتی زبان چینی بوتگ. اے پئیمێن رهوتی زبان گۆن وهدئے گوزگا و بادشاهیانی پرشگا و آیانی جنگی، گزرانکی یا مهزبی هستیئے گار بئیگا اے هسابا ناکاره بوتگ‌اَنت و اشانی جاگها نۆکێن زبان آتکگ‌اَنت. بله هر هالا گێشترێن راجی زبان منتگ‌اَنت.
تاریکی هسابا ما انچێن پرۆسهے اێرانئے همساهگێن ملک پاکستانا دیستگ که چه چار ایالت و چنت راجا جۆڑ کنگ بوتگ. پاکستانا دو رهوتی زبان هست بزان اردو و انگرێزی. اردو و انگرێزی پاکستانئے هچّ یک راجێئے زبان نه‌اَنت. گوستگێن نزّیکێن سالان اردو هما مهاجرانی دومی و سئیمی نسلانی ماتی زبان بوتگ که چه هندستانا لڈّتگ و پاکستانا آتکگ‌اَنت. اے تهر تهرێن زبانی ٹۆلیانی مردم بوتگ‌اَنت. اے چیزّ اێوکا هما مهاجرانی بارئوا راست اِنت که کراچیا و کراچیئے چپّ و چاگردا نشتگ‌اَنت.
هر چنت انگرێزی میان‌اُستمانی رهوتی زبان بوتگ و اشیئے گزرانکی پُشت امریکا اِنت و پاکستانئے سۆسائتیئے سجّهێن راجانی الیت انگرێزیا پۆه اَنت. اگن زبانئے سوشل و سایکۆلُجیک پهناتانی ردا بچارێن اردو گۆن پاکستانئے رائجێن زبانان چه انگرێزیا نزّیکتر اِنت. پاکستانئے مردم وتی رۆچ رۆزێنی رابته و رهوتان اردویا دێماترَ کننت و پاکستانئے بازێن شائرے اردوا شئیرَ گوَشنت. اربیئے دێما پارسیئے زبانا انچێن بستارے هست. تنتنا اشیا اێرانئے سرڈگاری هدّ و ابێلا بازێن زبانے گار کرتنت. په درور سادی و هاپزئے ماتی زبان پارسی نبوتگ بله دوێنان وتی گران‌ارزشێن نبشتانک پارسیا نبشتگ‌اَنت.[5]
گۆن اے کارا آیان گئیر پارس مردمانی ماتی زبانئے گار بئیگئے پرۆسه تێز کرت. چه اے راها دری پارسیئے زبانا که بلک و بکارائے مردمانی زبان اَت، وتی اسر آماچیئے پڑ پراه‌تر کرت، بله لهتێن زبان چۆ که بلۆچی و کردی پارسی زبانئے اسر آماچیئے دێما اۆشتاتنت بل ترے پارسی و اے دوێن زبانانی بُنزه یکّ اَت.
په آکوب لئیس سپّاریا چه اربیا که سامی زبانے، پارسیئے سرپد بئیگ ارزانتر اَت. آییئے سئوبا پارسی درباری زبان جۆڑ کنگ بوت. بله مرۆچان آکوب لئیسئے اۆبادگ نه پارس زبانا هبرَ کننت و نه ائوگانستانئے بلۆچستانا (نیمروز) په اشیئے رسمی کنگ و پارسی زبانا وانگئے مۆکلّا جهد کنگا اَنت. نور مهمد ترکیئے هکومتا په وانگ و زانگئے زبانئے گچێن کنگا اشان ائولی مۆه رست، اشان په اشیا که بلۆچی نیمروزئے ایالتا و آ دگه هند و دمگان که بلۆچ نندۆک اَنت رسمی ببیت و وانگئے زبان ببیت کۆشست کرت.
بلۆچستانئے هکومتا که آییئے بنجاه کلات اَت، بلۆچیئے پجّیا اربی و پارسی رسمی زبانانی هسابا کارمرزَ کرت، بله مرۆچان پاکستانئے بلۆچستانئے مردم په پارسی یا اربیئے رسمی کنگا کۆشست نکنگا اَنت، آ په بلۆچی زبانئے ملّی کنگا جهد کنگا اَنت.
ته گڑا بوتَ نکنت که رهوتی زبانئے هسابا زبانێئے کارمرز کنگئے هاترا کوهنێن وهد و زمانگێئے سرا زۆر بدئیئے و وهدے آییئے ناما گرئے انچێن زبانێئے هسابا آییئے ناما بگرئے که راجانی نیاما مشترکێن پجّارا جۆڑێنیت. مرۆچان گێشترێن راجان انگرێزیا رهوتی زبانئے هسابا کارَ بندنت و لهتێن ملکان چۆ که پاکستان، پیلیپین، ملئیشیه و سِنگاپورا انگرێزی وانگ و زانگئے زبانئے هسابا بازێن پهناتان کار بندگَ بیت، بله اے سئوب نبوتگ که اشانی پجّار انگرێزی یا امریکایی ببیت یا اش که انگرێزیا راجی مشترکێن پهناتێئے هسابا رسمیت بدئینت.
برتانیَها انگلستانئے مردمئے ماتی زبان و امریکی و اَسترالیاییانی ماتی زبان انگرێزی انت، بله اے ملک دێم په یک بئیگا نرئوگا انت. برتانیه گێشتر اشیئے رندا اِنت که گۆن وتی یورپی همساهگان نزّیک ببیت؛ امریکا گون مکسیکۆ و کانادایا و استرالیا گۆن وتی همساهگێن ملکان نزّیک بئیگئے کۆشستا اِنت و ادا مان سئیێن هُشکناتان یکّی و تپاکیئے جۆڑێنگئے پرۆسها شرتێئے هسابا، انگرێزیئے هبرَ نبیت. بلّ ترے اَستریا و پدرال جرمنیئے مردم دوێن جرمن زبانا هبر کنگا اَنت بله اے مشترکێن زبان سئوب نبوتگ که آ بلۆٹنت یکّێن ملکێئے واهند ببنت.
سویزرلاندئے مچّیئے 60 درسد جرمن زبان اَنت، بله سویزرلاند یک ملکێئے هسابا جرمن زبانا مشترکێن و رهوتی زبانئے هسابا کارمرزَ نکنت. چه اے کارا مکسد سویزرلاندئے مردمانی نیاما پدرال سرکارئے دێما پدرال جهمنندانی برابری بوتگ. پرشتگێن یوگسلاویئے راجانی نیاما مشترکێن زبان سئوب نبوت که زرباری اسلاوانی یکّی زبان و نژادئے ردا پادار بمانیت.
اشیئے هاس ترێن نمونه هما راجی ستم اَت که چه انگرێزانی نێمگا ایرلاندئے مردمانی سرا بوت بزان چه اشیا رند که برتانیها آیانی سرزمین گپت. هر چنت ایرلاندئے مردمان وتی زبان سرجمیا گار دات و ایرلاندئے مزنێن نبشته‌کاران چۆ که جئیمز جُیسا وتی کتاب انگرێزی زبانا نبشتنت، بله اے سئوب نبوت که ایرلاندی پجّار برتانیهی یا انگرێزی پجّارئے تها بدل ببیت، اشیا راجی کست ترندتر کرت و تان اے وهدی که چه ایرلاندئے جمهوریئے جتا بئیگا چنت دهک گوستگ انگرێزیئے هلاپا کست و کێنگ چه ایرلاندئے مردمانی دلا در نئیاتکگ. ته گڑا پارسی زبانئے رئواج دئیگئے آسر که اێرانا په ستم‌آماچێن راجانی زبانان تاوانے بوتگ، ابێد چه راجی کستئے تهمئے چنڈگا نبوت- چشێن پهناتانی ردا اێرانا یکّی و تپاکی نبوتنی اِنت.
بر اَکس سویزلاندئے مردم که آیان سئے زبان هست اێمنێن ڈئولێا یکدگرئے کرّا زندَ گوازێننت. چنت دهکَ بیت که آ گۆن انچێن سهل و اێمینیے یکدگرئے کرّا زندَ گوازێننت که سجّهێن دنیایا نامکپت اِنت. سویزلاند گۆن بازواهیئے مزنێن درجهان انچێن ملکے که اۆدا په زبانی، ربێدگی، دینی و مهزبی پجّارئے پهازگا په سویزرلاندئے مردمان اجّبتێن وتبێهسیے جۆڑ بوتگ و په پگر و اندێشها مزنێن پڑے تئیار کنگ بوتگ. اے دنیائے هما ملکانی تها اِنت که اۆدا زندگیئے مزنێن درجهئے مئیار گندگَ بنت. سویزرلاندا زندگیئے مزنێن درجهئے مئیار سئوب بوتگ که چه دنیائے کُند کُنڈا هستۆمند اۆدا بیاینت، وتی زرّان هرچ بکننت یا که اۆدا سرمایه‌کاری بکننت.
سنگاپورا انگرێزی سئے راجی ٹۆلی بزان چینی، تامیل و مالاییئے اکئیڈمیک و رهوتی زبان اِنت. اۆدا ماتی زبانا وانگ و زانگ په سجّهێن راجی ٹۆلیانی مردمان زۆرانسری اِنت. چه اے راها سِنگاپورئے سرکارا راجی کست کمّ کرتگاَنت، بزان هما کست که سال 1964آ سئوب بوتنت که مالایی و چینی راجی ٹۆلیانی نیاما جنگ و چۆپ پاد بیاینت. پێسرا سویزرلاندئے مردمانی وتبێسهیئے سرا هبر بوت. سِنگاپورئے مردمان هم سویزرلاندئے مردمانی پئیما انچێن وتبیسهیے هست. مرۆچان سِنگاپورئے مردم دنیائے پُر آسرات‌ترێن و واننده‌ترێن مردمانی شمارا اَنت.
هر چنت کانادائے مردمان تهر تهرێن زبان هست بله آ لیبرال- دموکراتیکێن ملکێا اێمنێن ڈئولێا زندَ گوازێننت و وتی جێڑهان دموکراتیکێن ڈئولێا مردمانی هۆٹانی ردا گیشّێننت. چه کانادایا گیشّگئے لۆٹ چه بلاک کیبِکوائے (Bloc Quebecois) گلئے نێمگا انسانی و متمدّنانهێن ڈئولێا مردمانی هۆٹ و لۆٹئے بنیاتا ائولی برا سال 1980آ و دومی برا سال 1995آ پێش کنگ بوت. کیبکئے مردمان دوێن رفراندمان گۆن وتی هۆٹان نمّنت که کیبک چه کانادایا جتا ببیت. اے مردم و راجئے وت‌ارادهیئے هکّئے منّگ اِنت و دیکتاتوری سیستم اشیئے هلاپ بوتگ‌اَنت و په سیمسرانی دارگ و وتی راجی برزشانی پسندیئے مارشتئے رازیگ کنگا ملیون ملیون انسانش چکچێن کرتگ، آزار پُجّارێنتگ، بندیجاهانی وئیلا دئور داتگ و درانڈێه کرتگاَنت. آسیایی دو ملکان بزان ملێشیه و اِندۆنێشیَه که اسلامی ملکانی شمارا هم هست‌اَنت، وتی سرزمینی و دۆد و ربێدگی بازی منّتگ و امبازان گپتگ. اگن اے دوێن ملکان گۆن آ دگه اسلامی ملکان مَٹّ بکنێن گندێن که اشان پادارترێن سیاسی و گزرانکی سیستمے هست و اشان توانتگ په وتی مردمان مزنێن درجهئے سۆشل آسراتے بیارنت.
سال 1948آ نۆک باهندێن ملک پاکستان که چه دو جتاێن سرڈگاری بهرانی هۆریا بزان رۆدراتکی بهر که انّوگێن بنگلَدێش اِنت و آییئے بیرگێن گێشترێنی بنگالی اَنت و رۆنندی پاکستانا که چه لهتێن راجی- سرڈگاری یونیتان اڈّ کنگ بوتگ‌اَت، اردو ملکئے رسمی زبانئے هسابا اێلان کرت. بنگالیان اشیئے سرا اتراز کرت و لۆٹتش که بنگالی پاکستانئے راجی زبانانی تها هساب آرگ ببیت. پاکستانئے سرکارا اے هبر نمنّت و هر پئیمێن زهرشانی و اترازی جنزشت مکن کرتنت. رۆدراتکی پاکستانئے بُنجاه داکائے مزندربرجاهئے دربرۆکان په زهرشانیا گوانک جت و سجّهێن مهلوکا هئو کرت. مهلوکا اے زهرشانیئے همایت کرت و گۆن کپتنت. پلیس و سیاڈیئے مردمان دێم په زهرشانیئے بهر زورۆکێن مردمان تیرگواری کرت و لهتێن مردم کُشگ بوت. اے رۆچ بزان 21 پروری ماتی زبانئے رۆچ گوشگ بوت و چُٹّیئے رۆچێئے هسابا اشیئے جار جنگ بوت. مدّتێا رند لهتێن بنگالی سرهئیالا کۆشست کرت که اے رۆچ ماتی زبانئے جهانی رۆچئے هسابا منّگ ببیت. بنگلدێشئے سرکارا رسمی دزبندیئے کاگدے یونسکوئے کرّا پێش کرت. نومبر 1999آ تپاکێن راجانی گلا هۆٹانی گێشترێنیئے ردا اے رۆچ ماتی زبانئے جهانی رۆچ زانت و منّت.
سْری لَنکائے تامیل هندستانئے تامیلانی پئیما نه‌اَتنت و اشان نزۆرترێن جتایی پسندێن زرمبشتے هست‌اَت. بله دهلی و کلمبوئے سرکارانی پێش آیگان پرک هست‌اَت و اشیئے بنیاتا گۆن وتی بنجاهی سرکاران اے دوێن راجانی رابتهئے وڑ و پئیم گیشّێنگ بوت. هندستانئے تامیلان لۆٹت که آیانی ایالتا هندی زبان که وانگ و زانگ، رابته و رهوت و اداری سیستمئے زبانانی تها یکّے اَت، یک کرّ کنگ ببیت و هندستانئے سرکارا اے منّت. پمێشکا که تامیل گۆن هندستانا بماننت اشیا راه تچک کرت. چش بوت که سال 1965آ هندستانا انچێن پرۆسهے بنگێج بوت که انگرێزیئے بدلا هندی زبان راجی و رهوتی زبان جۆڑ کنگ ببیت و پدرال سرکارا اے شئوربندیئے همک پهناتێن همایت کرت. اشیئے آسر هما مردمانی زهرشانی و اترازانی چست بئیگ بوت که آیانی زبان هندی زبانئے شاهے نه‌اَنت. هاس تامیلئے هند و دمگا مزنێن زهرشانیان باهند کرت.
تامیل نادوئے ایالتئے بُنجاه مدرسا، انچێن زهرشانی بوت که هندستانئے آزاتیا رند نبوتگ‌اَت، سدان مردم چه پلیسئے تیرگواریان کُشگ بوت، دهان هزار دزگیر کنگ بوت و تامیلی مردمانی هند و دمگانی دو وزیرا چه وزارتا دزکشی کرت. چه اے دوێن وزیران یکّے شیدامبارام سبرامانیان (Chidambaram Subramanian) اَت. آلپرد استیپان که «راجانی سرکارئے جۆڑێنگ» (Crafting a State-Nations) نامێن کتابئے نبشته‌کارانی تها یکّے، چه آییا جُستَ گیپت که اگن هندی زبان رسمی زبانئے هسابا زۆرانسری کنگ ببوتێن گڑا چے بوت؟ آ گوَشیت: “وهدے من وتی دزکشّی پێش کرت رئییس جمهورا منی دزکشّی نمنّت و گۆن مزنوزیرا گوشتی: ‹بارێن شما لۆٹێت که تامیل نادۆ وتا چه هندستانا بگیشّێنیت؟›»
سبرامیانیان وتی هبرا دێما بارت و گوَشیت که اگن اے کار ببوتێن امکان هست‌اَت که تامیل نادۆ و آ دگه گئیر هندیێن بهر چه هندُستانا جتا بوتێننت.
هندستانئے سرکار چه هندی زبانئے رسمی و زۆرانسری کنگا پد کنزت و اشیئے کارپد هندستانئے پدرال سرکار و دراویدیانی نیاما اێمنێن زندئے پڑئے تئیاری اَت.[6] سْری لنکایا سینهالی سرکارا دگه راهے زرت. تامیلیانی پرواکێن گل Illankai Tamil Arasu Kachchi (ITA) ابێد چه اشیا که په تامیلیانی وتواکیا جهد کنگا اَت، آییئے لۆٹ اش اَت که تامیلی زبان و سینهالی زبان راجی و و رسمی زبانانی هسابا برابر زانگ ببنت، بله سْری لنکائے پارلمان که آییئے گێشترێنی سینهالی اَتنت، رسمی زبان چه انگرێزیا سینهالیئے تها بدل کرت و تامیلی زبان هما جاگه و بستار ندات که تامیلی مردمانَ لۆٹت و تامیلی زبان راجی و رسمی زانگ نبوت. اے کارا سئوب بوت که هما گل که مدنی، پارلمانی و اێمنێن جهدانی سرا تمرکز کنگا اَتنت، آیانی دست پچ مبیت و رادیکالێن ٹۆلیانی واک باز ببیت. اے ٹۆلی رندا تامیلی مزارانی ناما گۆن بنجاهی سرکارا گس جنگیێا گلاێش بوتنت. اشیئے آسر اش اَت که دهان هزار مردم کشگ بوت.
ته گڑا انّوگێن دئور و باریگا زبانَ نتوانت اێرانئے راجانی نیاما مشترکێن پجّارا بگیشّێنیت، گڑا پمێشکا که شۆونیستی سرکارێئے دێم دارگ ببیت که زبانا ناجاهێن وڑێا کارمرز مکنت گهتر اش اِنت که اێرانئے راجانی نیاما رهوتی زبان میان‌اُستمانی رهوتی زبانے ببیت.
په المی، ربێدگی، و گزرانکی سرپدیانی بدل و بانداتا رهوتی زبان چه هما زبانانی تها گچێن کنگَ بیت که پراه ترێن مئیدانێا په رهوت و اِلمی مکسدان کارمرز کنگَ بنت. انسانی گوستگێن زندمانا رهوتی زبان مهزبی، سیاسی و گزرانکی دلیلانی هاترا پرگنگی زبان اَتنت، بله نون که دنیائے مردمان انچێن جهانێا پاد اێر کرتگ که اۆدا سرپدی و زانت همک رۆچا نۆک بئیان اِنت، رهوتی زبانا چه پرگنگی زبانێئے هسابا باز دێماتر شتگ. ادا میان‌اُستمانی زبانے توانت مزنێن پهناتێا رهوتی و المی لۆٹ و گرزانی پسّئوا بدنت.
پارسی زبان دێما نرئوگا اِنت و نون اێرانئے هدّ و ابێلا ڈّن اشیا رهوتی کردے نێست و اێرانئے تها چه شۆونیستێن سرکارێئے نێمگا مان وانگ و زانگئے سیستما و لس رسانکدران آ دگه زبانانی اێرجنگئے هاترا کارمرز بئیگا اِنت. چۆ که دنیائے گێشترێن زبانان پارسی هم انّوگێن وهد و زمانگئے المی لۆٹ و گرزانی پسّئوا، و جهانی گێش بئیانێن المی دێمرئویانی پسّئوا داتَ نکنت. پمێشکا که اێرانئے مزندربرجاه دنیائے مزندربرجاهانی سَتها ببنت باید اِنت مزندربرجاهی سته و لئیولا انگرێزی پارسیئے جاها بگیپت و رهوتی زبانێئے هسابا اێرانئے راجانی نیاما کارمرز کنگ ببیت. چه اے راها هر وڑێن زبانی پرکاریانی دێم دارگَ بیت و دگه چۆ نبیت که سۆسائتیئے آ دگه بهرانی هلاپا، سۆسائتیئے یک بهرێا بالاتریئے درجه دئیگ ببیت. چه اشیا په اێرانئے راجانی تپاکی و اێمنێن همزندیا شرّێن بُنیات اێر کنگَ بنت.
2:1:3 – مشترکێن لبزانک
داکتر مجتهد زاده مشترکێن لبزانکا اێرانی پجّارئے یک پهناتے زانت. زلور واجهئے مکسد پارسی لبزانک اِنت که واجهئے هئیالا اێرانئے مردمانی نیاما مشترکێن اِنت. چۆ جاهَ کئیت که داکتر مجتهد زادها چارتگ که چنت گئیر اێرانی شائرا پارسی زبانا شئیر بستگ و همے بنیاتا ادا رستگ و سر بوتگ.
انچش که پێسرا گوشگ بوت یک وهد و زمانگێا پارسی اربیئے کرّا که اِلمی زبانے اَت اێران پلاتئے بنجاهی آسیائے هند و دمگان و رۆدراتکی زرباری آسیائے هند و دمگان لبزانکی زبانێئے هسابا کارمرز کنگَ بوت. آ وهدا بازێن آلم و زانتکارێا وتی المی کتاب اربی زبانا شنگَ کرت و بازێن شائرێا پارسی یا اربی زبانا شئیر پرَ بست. بله چۆ که پارس شۆونیزمئے کهنگ پسندێن تبلیگ گوشگا اَنت که پارسی زبانئے لبزانکئے بالاترێن درجهئے سئوبا اے شائران پارسیا شئیر پر بستگ، چش نبوتگ، پارسی زبان رهوتئے وسیلهے بوتگ و شائرانی مکسد چه پارسیئے کارمرز کنگا اش بوتگ که گۆن وتی زمانگئے سۆهئوێن زانتکاران رهوتگیری بکننت و پلسپی، المی و سۆشل مبهسان دێما ببرنت.
اے پارس سرهئیال و لبزانت و سیاستزانتانی تنک باتِنیا پێشَ داریت که انچێن راستگندێن اگلمندیێا که تاریکئے سجّهێن دئورهان دنیائے جتا جتاێن جاگهان بوتگ په وتی شۆونیستی مکسدان کار ببندنت. په درور کمّ نه‌اَنت گئیر انگرێزی زبانێن پۆلکار که دنیائے کُنڈ کُنڈان پۆلکاری و لبزانکی نبشتانکان انگرێزی زبانا نبشتهَ کننت، بله اے سئوب نبوتگ که آیانی راج و راجی پجّار بدل ببیت و انگرێز ببنت. بازێن پارس پۆلکار چۆ که داکتر مجتهد زاده وتی کتابان انگرێزیا شنگَ کننت بله اے سئوب نبوتگ که داکتر مجتهد زاده وتا برتانیهئے مردمے بزانت، واجه مجتهد زادهَ لۆٹیت که اێرانی پجّار پرزۆر ببیت و پارسئے راجی پجّارئے ردا راجی سرکارے جۆڑ ببیت.
اشیئے بابتا هچّ شکّے نێست که رۆدراتک سرڈگارئے لبزانکا (ارب، پارس، ترک، بلۆچ و کردئے لبزاک) مشترکێن پهنات هست و اشان یکدگرئے سرا اسر بوتگ، بله اشیئے مانا اے نه‌اِنت که اے راجان وتی جندئے هاسێن لبزانک گۆن اشانی راجی رنگا مبیت. واجه مجتهد زاده، اێرانئے نبشته‌کارانی بُنجاهئے باسک و دگه انچێن مردم باید اِنت جُست گرگ ببیت که اشان بلۆچی لبزانک و بلۆچی لبزانکئے مزنێن نامانی بارئوا چۆ که شۆلان، ملا پازل، مئولئوی رئوانبُد، گل هان نسیر، سئید هاشمی و اَتا شادئے بارئوا چینچک سرپدی هست.
اێرانئے نبشته‌کارانی بُنجاهئے نزّا پارسی زبان و اێرانا یکّێن ماناے هست. تان اے وهدی اے بُنجاها ماتی زبانان وانگ و زانگئے بابتا هچّ پئیمێن املی همدردیے پێش نداشتگ. اشانی هامۆش بئیگئے مانا اش اِنت که اے، چکّانی ماتی زبانئے نێمگا دلگۆش گوَرَ نکننت و پارسی زبانا لس‌‌مهلوکی وانگ و زانگا همایت کنگا اَنت. اگن چش مبوتێن اشان اێرانئے سۆسائتیئے آگاهێن جبینئے هسابا ابێد چه اشیا که سانسورئے هلاپا جهد کنگا اَنت گئیر پارسێن چکّانی دۆد و ربێدگی و زبانی هکّ و اۆبالان ارزشَ دات و وتی جهدانی شئوربندیان اے مولّ و مرادان په اێرانی سۆسائتیئے آزاتی و دێمرئویا بے بالادستێن زبان و راجئے چارگا دێما کرت. اێرانئے راجانی نیاما اێمنێن همزندیئے امکانئے سرا و راجی جێڑهانی کمّ کنگئے سرا انچێن گامگێجێا وتی جاها شرّێن اسرے بوت.
2:1:4 – اێرانی پجّارا مهزبئے کرد
میلادی شانزدهمی کرنا سپئوی هاندان آزربایجانئے ترک نشینێن هند و دمگان بالادست بوت. اێرانئے دپترا مهزب ائولی رندا همے سپئوی هاندانئے بادشاهیئے سرکار و جهمنندانی پجّارئے کارتێپێئے هسابا کار بندگ بوت. چه اشیا مکسد ترکیهئے سنیّ مهزبێن اسمانی ترکانی هکومتئے اسرآماچی و واکئے دارگ اَت. سپئوی هاندانا وتی بادشاهیا په ترندی و زۆرانسری مردم شیهه کرتنت و توانتی اُسمانی ترکانی هلاپا شیهئیئے مهزبا وتی سرکارئے هاسیتێئے هسابا وتی بادشاهیا رئواج بدنت. سپئوی بادشاهان په وتی شیهئییزمئے سیاستئے دێمبریا “چه لبنانا مهزبی تبلیگی اێرانا آورت.[7]
گۆن پهلئوی رجیمئے آیگا که دگه ترکێن هاندانێئے جاهی گپتگ‌اَت، راجی سرکارئے جۆڑێنگ پارسئے راجی جتا کنۆکێن پهناتئے ردا پهلئویئے شئوربندیا آتک. یکّێن وهدا رزا شاهئے اے کار چه اێرانا ترکی پجّارئے گار کنگئے بند و بستے اَت و اشیئے مکسد اش اَت که چه اسلاما پێشیگێن میراسئے بنیاتا اێرانی پجّار بدل کنگ ببیت. اے بند و بستا پارسی زبانا آریایی نژادا هاسێن ارزشے بوت. گۆن پهلئویئے رجیمئے پرشگ و اێرانا اسلامی رجیمێئے برجاه بئیگا راجی پجّارئے تسویرا بدلی آتک. گۆن نژادئے مسلهئے اێر نندگا مهزبا مسترێن رۆلے زرت.
انّوگێن رجیم گۆن وتی شیهئیێن مهزبی لێکها آ دگه اسلامی و گئیر اسلامی مهزبانی دێما وتی هکومتی مهزبا بالاترَ زانت و ملکئے سررهبند و اێرانئے مردمانی سۆشل زندا راج و سرکارئے بابتا راجی پجّارئے اسلی ترێن پهناتێئے هسابا اشیئے سرا زۆر دئیگا اِنت. اسلامی جمهوریا چۆ گیشّێنتگ که اگن مردمے لۆٹیت اجرایی بالاترێن منسبدار بزان رئییس جمهور ببیت چه اسلی شرتان یکّے اش اِنت که آییئے مهزب باید اِنت اسنا اشری شیهه ببیت. سیاسی و مهزبی بالاترێن درجهئے رهشۆنئے هسابا ولایت پکیه شیهئیئے تبکبندی درچا مکدّسێن منسبے. شیهه ببیت یا گئیر شیهه اێرانی سۆسائتیئے سرا اِنت که آییئے هکم و پرمانانی سرا کار بکنت. شیهئیئے مهزبئے سرا زۆر دئیگ که اێرانئے لهتێن راج بزان آزری، پارس و اربانی گێشترێنیئے مهزب اِنت، ابێد چه سنّی مهزبانی هکّ و اۆبالانی پادمال کنگ و بلۆچ، ترکمن و کردانی بےازّت کنگا دگه هچّ نه‌اِنت.
مهزب هما کارتێپانی تها بوتگ که چه آیان لهتێن وهدان جتاێن ملک اڈّ کنگ بوتگ‌اَنت. هر چنت یوگسلاویئے گێشترێن راجانی نسل و زبان یکّ اَتنت، ارتدُکسێن سرب، کاتولیکێن کرۆوات و مسلمانێن بوسنیاییانی مهزبی پرک سئوب بوت که آ چه یکدگرا بسندنت و یوگسلاوی بپرُشیت. انچش هم هندستانئے پرشت و پرۆشئے اسلیگێن کارتێپ مهمد الی جناه و انگلستانئے ناتپاکی ودی کنۆکێن سیاست نه‌اَتنت، هندو مهزبئے سرا زۆر دئیگ و آییا مزن پێش دارگ، و مسلمانانی دۆد و ربێدگی و مهزبی لۆٹ و واهگانی نێمگا گاندی و نهرۆئے دلگۆش گوَر نکنگا، مهزبی کست جۆڑێنت و هندستانئے پرشت و پرۆشئے پڑ تئیار کرتنت.
هر چنت اێرانئے سررهبندا رسمی مهزبئے هسابا شیهئیئے مهزبئے سرا زۆر دئیگَ بیت، بله گۆن وهدئے گوزگا مان اێرانئے سۆسائتیا اشیئے اسرآماچی سکّ باز کمّ بوتگ. بزان پارسئے مهزبی شۆونیزم اِنت که چه مهزبا ائوزارێئے هسابا په زۆراکێن هاکمیتئے دارگا ناجاهێن کارمرزَ کنت. اگن مان سکولارێن سررهبندێا که آییئے تها لس‌مهلوکئے مهزبی آزاتی مانزمانی کنگ بوتگ دین و مهزب چه سرکارا جتا کنگ ببنت گڑا اێرانئے سجّهێن راجانی نپ و سیتّ پهازگَ بنت و اێرانئے سۆسائتیا مهزبی پرکاری و راجی ستمئے دێم دارگَ بیت.
اێرانئے هکومتانی شیهه پسندێن مهزبی سیاست سئوب بوتگ که اێران وتا مان انچێن پرگنگێا گستاه بکنت که اۆدا آییئے همساهگێن ملکانی مردمئے گێشترێنی سنّی اَنت و اێرانا گۆن پرگنگئے سنّیێن هکومتان شرّێن رئوابت مبیت. اشیا په پارسئے بالاتری پسندێن راجدۆستیا انچێن پڑے تئیار کرتگ که پارس مردمانی دل و هئیالا انچێن مارشتے جۆڑ ببیت که آ وتا چه ارب، ائوگان، ترک و پاکستانیان نژاد و دۆد و ربێدگئے هسابا شرتر بزاننت.
2:1:5 – آسرال
ته گڑا پکّا بوت که نه اێرانئے انّوگێن تسویر که پارس شۆونیزما اڈّ کرتگ راست اِنت و نه هما پرکاری که راجی و سۆشل هسابا اێرانئے راجانی نیاما بوتگ تواننت راجی سازگاریا بجۆڑێننت، چێا که راجی پجّارئے اے مانا کنگئے ردا، اێرانی هما مردما گوشنت که پارس و شیهه ببیت، اگن شیهه نه‌اِنت گڑا الّم باید اِنت پارسے ببیت. اگن چش مبیت زگرێن اێرانیے نه‌اِنت.
واجه اهمد کسرئوی وتی کتاب «هوزستانئے پنچسد سالی دپترا»مهمد هان بلۆچئے رهشۆنیا هوزستانئے مردمانی شۆرشئے بندۆکیا، اێرانی پجّارا بلۆچ استمانئے بستارا سهراترێن ڈئولێا چش ترسیمَ کنت: «انچێن وهدێا آییئے هلاپا اێرانیانی شۆرش گنترێن کارے اَت. هاس که اے شۆرش بد سَرشت و درامدێن بلۆچێئے همراهیا چست بوتگ‌اَت. هر چنت ائولی رد نادرا جت که ناشناس و نچکّاستگێن بلۆچێئے دپ چرپیا آ پرێب دات و آییارا اێرانیانی سرا بالادستی کرت.»[8] کسرئویئے اے دیدانک که اێرانئے سۆسائتیا بلۆچ استمانا درامدَ زانت، پهلئوی و اسلامی جمهوریئے سررهبندا کانونی بوتگ و سئوب اش اِنت که سررهبندان پارسی زبان و شیهئیئے مهزبئے سرا زۆر دئیگ بوتگ. نام گپتگێن هکومتانی جتاێن دۆد و ربێدگی و گزرانکی امل هم مدام بلۆچ استمان تاوان داتگ.
سرکاری و گئیر سرکاری گل و پارس سرهئیالانی دستا اے شۆونیستی و رئیسیستی سیاستئے دێمبری سئوب بوتگ که اێرانئے سۆشل جۆڑشتا دو تهرئے جهمنند بزان ائولی درجه و دومی درجهئے جهمنند جۆڑ ببیت. گۆن یک راجێئے (پارس) ماتی زبانئے کار بندگا مان وانگ و زانگئے سیستما و آ دگه زبانانی سرکوب کنگا، چه بنداتا گئیر پارسێن مردمانی دێمرئوی گۆن مزنێن اڑاندان دچارَ کپیت. مهزبی کانونانی بئیگ و سررهبندا شیهئیئے مهزبئے رسمی بئیگ و رئییس جمهورئے پکّا شیهه بئیگئے سئوبا انچێن سۆسائتیے جۆڑ بوتگ که گئیر پارسێن مردمان تاوانَ دنت. اشان تان گیشّێنتگێن هدّ و کساسێا بروکراسی و پارس راجئے چێردستێن گزرانکا اگده و منسبے رستَ کنت. اے وتی کارئے تها باز دێمرئوی کرتَ نکننت. په درور بلۆچستانئے استاندار چه بلۆچستانئے نندۆکانی تها گچێن کنگَ نبیت. هر چنت دو سئے برا و تان کسانێن وهدێا چش بوتگ. هچبر هم چۆ نبوتگ که دگه استانێا بلۆچێا استاندار بکننت. بر اکس بلۆچستانا چه اێرانئے سجّهێن پارس نشین و شیهه نشینێن استانان استاندار بوتگ. تنتنا شیهئیێن بلۆچ و هما مردمان که وڑے نه وڑێا پارسئے دۆد و ربێدگ منّتگ هم انچێن برزێن درجهئے منسبێا سرَ نبنت. اے چیزّ پێشَ داریت که اگن یک بلۆچێئے بلۆچی سرشت پارسیئے تها بدل ببیت، وتا پارسئے اێرانی تسویرا شریکدار بزانت و چه پارسی زبانان پارسیا شرتر کار ببندیت، آ اێرانی ائولی درجهئے جهمنندێئے هسابا منّگَ نبیت. اے پرکاری سیاستا اێرانئے راجانی نیاما راجی تزاد و کست گێش کنان کرتگ و سئوب بوتگ که مشترکێن پجّارے جۆڑ مبیت و اێرانئے راجانی نیاما یکّی مبیت. اگن کرار اِنت نۆکێن دئورا مادرنێن درۆشمێا اێرانئے راجانی نیاما مشترکێن پجّارے زاهر ببیت، اے تهنا هما وهدا بوتَ کنت که اێرانا نندۆکێن سجّهێن راجانی سیاسی و دۆد و ربێدگی برابریئے بنیاتا راجی- سۆشل برابری ببیت و مان سکولار و پدرالێن سرکارێا که آییا دوگانهێن هاکمیت ببیت و آییئے تها راجی یونیت انسانی هکّانی رندگیری و میان‌اُستمانی منّشتانی ردا برابر زانگ ببنت. اے راجی- سۆشل منّشت گۆن مردمانی لۆٹ و زلورتانی پوره کنگا آیانی دلا همے مارشتا جۆڑێنیت که سۆسائتی آیانی راجی – سۆشل لۆٹ و واهگان هئوَ کنت. گڑا چه سۆسائتیے جتاێن راجی – سۆشل بهران مشترکێن پجّارێا وتی سۆسائتیئے زمانگئے زلورتانی ردا رۆدێننت و دێما برنت نه هما چیزّئے بنیاتا که برزا گیشّێنگ بوتگ و اے پجّار راجانی نیاما اێمنێن همزندیئے مانزمانیَ بیت.
[1] اطلاعات، ۲۱۱۴۹، چھارشنبه ۱۲ شھریور ۱۳۷۶.
[2] اطلاعات، خارج از کشور، شماره‌ی ۹۵۸، سه شنبه ۱۸ اردیبھشت ۱۳۷۷.
[3] کیھان چاپ لندن، شماره‌ی ۶۸۹، پنجشنبه ۱۸ دی ماه ۱۳۷۶.
[4] نجف دریابندری، فارسی زبان مشترک ایرانیان ، بھار ۱۳۶۸، مجله‌ی آدینه شماره‌ھای ۴۳ و ۴۴.
[5] پرویز ناتل خانلری، زبانشناسی و زبان فارسی، ، ص ـ ۱۴۶
[6] بچار Crafting Nation-State P. 120-122
[7] فرانسوا توال، ژئوپولتیک شیعه، ترجمه‌ی کتایون باصر، صفحه ۳۱- ۳۲
[8] احمد کسروی تاریخ پانصد ساله‌ی خوزستان، چاپ ۱۳۷۳، صفحه‌ی ۱۰۹اے نبشتانک جاری اِنت…
